Artist spotlight: Moebius

Als invloed een belangrijke maatstaf is om iemands artistieke succes te begrijpen, scoort Jean "Moebius" Giraud (1938 - 2012) de hoogste cijfers van allemaal. Hoewel sommige kunstenaars vriendelijke knikjes krijgen van hun collega's in interviews, en anderen hun werk "geciteerd" zien in andere ontwerpen, zijn er maar een paar die zo invloedrijk zijn dat hun werk wordt gezien als de artistieke norm in een specifiek gebied.

Voor science fiction design in films, strips, videogames, en animatie, is die persoon Jean Giraud, beter bekend onder zijn nome de plume Moebius/Mœbius. "Je ziet zijn invloed overal", zei Alien-regisseur Ridley Scott over Giraud. "Het zit in zoveel dingen dat je er niet aan ontkomt." Kijk naar Star Wars, zie Luke Skywalker met zijn landspeeder door de lege woestijnen van Tatooine rijden, en je begrijpt instinctief wat hij bedoelt: je bevindt je middenin een Moebius-stripverhaal.

Blade Runner

Of neem de film Blade Runner, waar Rick Deckard door de straten zwerft in een "neon-dystopie" die een rechtstreekse verwijzing is naar Moebius' strip The Long Tomorrow uit 1975: een futuristisch detectiveverhaal dat zich afspeelt in een stad die volgebouwd is met gelaagde huizenblokken, zwevend verkeer, louche neonverlichte wijken en haveloze inwoners. Het scenario voor de strip, geschreven door (Alien scriptschrijver) Dan O'Bannon, was "een film noir in de toekomst," gesitueerd in een verticale stad die vreemder wordt naarmate je verder van het licht komt.

Het is een esthetiek die vandaag de dag dominant is in films, games en televisieseries: Altered Carbon en Cyberpunk 2077 zijn maar een paar voorbeelden van hedendaagse media die hun visuele identiteit ontlenen aan The Long Tomorrow. In feite heeft elk huidig "cyberpunk" verhaal wortels in de strip, aangezien het rechtstreeks William Gibson's beroemde boek Neuromancer inspireerde. De roman uit 1984 vertelt over de strijd van "randfiguren, drugsverslaafde antihelden en vogelvrij verklaarden" die opereren in "de vervuilde omgeving van een door het milieu beschadigde, vervreemde, dystopische samenleving" - een samenvatting van het boek, die net zo goed van toepassing is op de strip die eraan voorafging.

Fans in heel de wereld

En toch is het niet alleen in cyberpunk dat we Moebius' impact zien. Hayao Miyazaki, het hoofd van Studio Ghibli, was diep onder de indruk van zijn Arzach-strip, een woordeloos verhaal waarin een personage op een pterodactylus door een psychedelische fantasiewereld rijdt. Als gevolg van die impressie regisseerde hij zijn animatieklassieker Nausicaä of the Valley of the Wind "onder de invloed van Moebius". Mangalegendes Masamune Shirow (Ghost in the Shell) en Katsuhiro Otomo (Akira) waren op dezelfde manier geïnspireerd. De laatste publiceerde in 1979 een op Moebius geïnspireerd kort verhaal, Flowers genaamd, dat bewust Moebius' gebruik van kleuren evenaarde.

In het Westen was het meer van hetzelfde, met de Italiaanse filmmeester Federico Fellini voorop. De regisseur schreef een enthousiaste fanbrief waarin hij Moebius vertelde: "Alles wat je doet bevalt me, zelfs je naam bevalt me." Direct daarna bood hij de Fransman aan om mee te werken aan een sciencefictionfilm. En niemand minder dan Stan Lee werkte met Moebius aan Silver Surfer: Parable, een zeer invloedrijk stripverhaal dat Lee's scenario combineerde met Moebius' kunst. Je kunt gerust zeggen dat Moebius een lieveling van andere kunstenaars was. Giraud zelf gaf dat toe in 1988, toen hij een interviewer vertelde:

"Er waren duizenden professionals die mijn werk kenden. Dat heeft me altijd verbaasd, iedere keer als ik een grafische, of animatie studio binnenkwam, bij Marvel of zelfs bij [LucasArts]. Het noemen van de naam Jean Giraud deed geen van de aanwezige tekenaars, inkleurders of storyboard tekenaars ook maar een oog dichtknijpen. Maar wanneer ik mezelf voorstelde als "Mœbius", sprongen ze allemaal op om me de hand te schudden. Het was ongelooflijk!"

Klare lijn

Dus, wat trok nu precies die universele lof en bewondering aan? Hoewel velen Giraud's lijnwerk of kleurgebruik noemen, zijn die niet uniek. Giraud was schatplichtig aan de Frans/Belgische striptraditie die waarde hechtte aan de "ligne claire" of "klare lijn", die voor het eerst verkend werd door de schepper van Kuifje, Hergé. Ook is er geen exclusieve Moebius-benadering van inkleuring en belichting, hoewel veel tekenaars beweren erdoor geïnspireerd te zijn.

Nee, de ware aantrekkingskracht van Moebius' werk ligt niet in de techniek. Wat andere kunstenaars aantrekt, zit hem niet in hoe hij tekent, maar in wat hij tekent. Een Moebius-verhaal speelt zich af in een zeer fantasierijke wereld, stelt vaak filosofische vragen, durft het surreële te verkennen, en verrast daarmee voortdurend. Neem Giraud's werk aan de Silver Surfer strips. Stan Lee schreef een verhaal op hoofdlijnen, en was verrast door de lagen die Moebius toevoegde: "(Giraud) maakte van Silver Surfer een zeer filosofisch personage. Iemand die naar de aarde was gekomen vanaf een andere planeet, en er maar niet in slaagde de mens te begrijpen."

Hamlet vs. Superman

In de strip twijfelt Silver Surfer aan zichzelf en aan zijn missie op aarde, waardoor hij meer weg heeft van een Hamlet dan een Superman. Dit stond ver af van wat de Amerikaanse strips in die tijd te bieden hadden, waar superhelden koppig vochten met de geestdrift en het vertrouwen van een John Wayne-personage. En toch vond Giraud een aarzelende Silver Surfer heel logisch. "De enige manier om de lezer in staat te stellen zich te identificeren [met een personage], is een personage te creëren dat zich verzet. Die het niet begrijpt, en die het niet wil begrijpen. Iemand die in totale ontkenning is."

In andere samenwerkingen verwijderde Giraud zich nog verder van de gevestigde normen in strips, of kunst in het algemeen. In The Incal, ontwikkeld in nauwe samenwerking met filmmaker en kunstenaar Alejandro Jodorowsky, gebruikte hij opnieuw een Hamlet-achtig hoofdpersonage, Jean Difool ("Jean De Dwaas") die vecht om te overleven in een dystopische ruimteopera. Daarin versmelt science fiction met fantasie, wat leidt tot surrealistische, symbolische en psychedelische scènes.

Het belichaamt wat Giraud over zichzelf wist sinds hij zich als tekenaar vestigde, toen hij begin twintig was: "Diep van binnen was ik in beroering, ik voelde me anders [dan andere Franse striptekenaars]. Mijn geest krioelde van bizarre science fiction, avant-garde ideeën, surrealisme, seksualiteit... Totaal transgressief."

Het verkennen van het onbewuste

Jodorowsky zou dit "zijn sjamanistische kant" noemen, het deel van Girauds kunstenaarschap dat zich bezighield met onderwerpen die in de stripkunst onontgonnen terrein waren, maar dominant waren in de intellectuele Parijse avant-garde die hem voortbracht. "Ik had mijn hele leven al belangstelling voor de wereld van het onbewuste, en het parallelle universum van dromen. Het werd de drijfveer voor mijn werk."

In The Incal vertaalt dit zich in Jean Difool's bizarre spirituele reis die alles omvat, van technopriesters tot een ondergronds rattenleger, en van gemuteerde kwallen tot goeroes die zweven op kristallen, en dit alles briljant bij elkaar gehouden door fantastische verhalen, paneling, lay-out en al het andere dat nodig is voor een geweldig stripboek.

In interviews benadrukte hij nog eens hoe belangrijk het is om naar je onderbewustzijn te luisteren. "Ik creëer vormen en ideeën, maar ik ben er niet verantwoordelijk voor," beweerde hij. "Ik kanaliseer ze alleen. Ik breng mezelf in een trance-achtige toestand waarin iets bezit van me neemt. Dat iets kan van buiten het bewustzijn komen, of van de goden, van sommige genieën of ik weet niet wat. Alles is mogelijk."

Dit is wat de Japanse kunstenaar en bewonderaar Katsuya Terada bedoelde, toen hij zei: "Je kunt echt alles tekenen, als je de stijl van Moebius toepast." Terada's uitspraak slaat niet op de stilistische kwaliteiten van Giraud, op "hoe een Moebius-plaatje eruitziet," maar op hoe je je onderwerp benadert, en hoe vrij je als kunstenaar durft te zijn.

Erfenis

Vandaag de dag is Moebius overal, een ware held voor de helden die onze moderne media vormgeven. De moderne popcultuur heeft ongelooflijk veel te danken aan de Franse reus, wiens culturele impact niet kan worden overschat. Zelfs in videogames, een medium dat strips in zekere zin overschaduwde, maar niet zou ontsnappen aan Girauds nalatenschap. Hij was betrokken bij Halo (Moebius tekende een kort verhaal voor een Halo graphic novel) en ontwierp de Japanse box art voor Panzer Dragoon - een passende klus voor een spel over een man die op een draak door een fantastische wereld rijdt.

En dan zijn er nog de eerbetoonspellen. Kunstenaars die betrokken waren bij games als No Man's Sky, Gravity Rush en Sable gaven aan hoe Moebius de visuele identiteit van hun games direct heeft geïnspireerd. Start bijvoorbeeld Sable op, spring op een hoverbike en scheur over een woestijnhelling op zoek naar avontuur, en de strips en designs van Moebius zijn niet ver weg.