De Transformers: made in Japan

Waar komen de Transformers vandaan? Het media- en speelgoedmerk is ongelofelijk populair, in de hele wereld. De Transformers films zijn grote hits en kunnen zich in populariteit meten met Star Wars en Marvel Universe films. Transformers speelgoed is niet aan te slepen, en dat is al zo sinds mid-jaren 1980. En Transformers strips, games en animatieseries hebben dezelfde massale aantrekkingskracht, de zogenaamde "generatie 1" animatieserie (1984-1987) voorop. "The Transformers" heeft nog steeds een grote fanbase van mensen die rond die tijd opgroeiden, met name in de Verenigde Staten.

De populariteit van het merk Transformers doet het voorkomen alsof "enorme, zichzelf veranderende robot voertuigen" altijd al aanwezig waren in Westerse media en speelhoeken. En toch was er ooit een tijd dat nog geen Amerikaans of Europees kind een auto in een vechtrobot zag veranderen. Dat komt simpelweg omdat er een "voor" en "na" bestaat: die G1 Transformers animatie, de eerste strips en het eerste speelgoed veranderden de popcultuur voorgoed, en er was een culturele migratie voor nodig om te komen waar we nu zijn.

Robots in vermomming

Voor Transformers op de markt verschenen, midden jaren 1980, waren kinderhanden gevuld met G.I. Joe speelgoed, He-Man en Star Wars figuurtjes en Barbie, My Little Pony en Garage Patch Kids poppen. Lieve of stoere menselijke en dierlijke wezens waren de trend in speelgoedland, generaliserend gezegd, niet metalen hardware. Dat veranderde toen speelgoedbedrijf Hasbro de Transformers op de markt bracht. De "robots in vermomming" spraken enorm tot de verbeelding, en maakten van Hasbro de speelgoedgigant die het vandaag de dag is.

Maar waar kwamen de blinkende en indrukwekkende robots nou vandaan ineens? Cultureel gesproken was er in het Westen geen traditie die het nieuwe fenomeen kon verklaren. Er was geen eerdere trend van vechtende reuzerobots: de robots in Westerse media waren de mens-achtige figuren in Star Wars of andere Westerse science fiction. En hoewel er zeker in de Verenigde Staten een duidelijke autocultuur was, in speelgoed en in entertainment, waren spelende kinderen duidelijk niet geïnteresseerd in het ombouwen van Matchbox en Hot Wheels modellen.

Immigranten

Nee, de culturele achtergrond van de Transformers lag elders. Zoals zoveel dingen die in Amerika groot gemaakt werden, was het idee achter de robots geïmporteerd, en zijn de Transformers in essentie immigranten. Het is een Amerikaans entertainment merk geënt op een pop-culturele trend die duizenden kilometers verderop tot wasdom kwam: Japan. In dat land was rond 1980 robot entertainment de grote trend in televisie en strips, voor kinderen en jongvolwassenen.

Anders dan in de Verenigde Staten en andere Westerse landen, had Japan een langdurige relatie met robots, eentje die teruggaat op thee schenkende mechanische poppen die in de zestiende eeuw al werden gemaakt. Verschillende robot trends (in het Japanse theater en in ander entertainment) kwamen samen in de twintigste eeuw. In de periode na de Tweede Wereldoorlog waren "super robot" verhalen sterk in de mode in Japanse manga (strips) en anime (animatieseries). Die verhalen draaiden om enorme, mensachtige robots van verschillende verdiepingen hoog, die konden vechten als een ninja of samurai.

Mobile Suit Gundam

In de meeste van die verhalen waren de super robots realistisch getekend. Vroege voorbeelden als Tetsujin 28-go ("Gigantor" in de meeste Westerse landen) en Mazinger Z, maar ook de enorm populaire militaire fictie serie Mobile Suit Gundam lieten futuristische robots zien. Maar dan wel op een manier waarbij het futurisme aansloot bij de verwachtingen die mensen hadden over de ontwikkelingen in het leger en de ruimtevaart. Als fictie stonden de super robot verhalen natuurlijk bol van de fantasievolle details (zoals Mazinger Z's beroemde "magische Chokogin legering" die onverwoestbare metalen onderdelen verklaarde), maar verder lagen wetenschap en technologie aan de basis van de robot designs.

In 1985 was de robot gekte zo enorm dat er meer dan veertig verschillende robot shows op Japanse televisiekanalen te zien waren, en ontelbaar veel robot manga de markt overspoelde. De speelgoedindustrie bleef niet achter, en gaf de ene speelgoedlijn met robots na de andere uit. In die industrie werkte ook Shōji Kawamori, die opgroeide met Metal Gear Solid voordat hij een indrukwekkende carrière opbouwde als regisseur, schrijver en ontwerper van mega robot series. Het was Kawamori die iets nieuws aan de "realistische robot" hype toevoegde, toen hij in 1982 werkte aan de legendarische anime "Super Dimension Fortress Macross."

Diaclone Car Robots

Voor deze Macross serie ontwikkelde Kawamori "mecha" die kon veranderen van door mensen bestuurde voertuigen in robots. Deze populaire show trok de aandacht van speelgoedbedrijf Takara, die Kawamori inhuurde om een speelgoedlijn te ontwerpen met realistische voertuigen (maar ook realistisch uitziende dingen als cassettebandjes en radio's) die in robotkrijgers konden veranderen.

Als achtergrondverhaal bij wat "Diaclone Car Robots" speelgoed ging heten, bedacht Kawamori een wereld waarin mensen de aarde verdedigden tegen indringers, waarbij zij hun wapens in het volle zicht van de vijand verborgen door ze te vermommen als auto's, vliegtuigen en andere voertuigen. Zoals gebruikelijk in veel robot fictie, werden de voertuigen door mensen bestuurd: het speelgoed had kleine stoeltjes ingebouwd waar "microman" figuurtjes in plaats konden nemen.

Achtergrond

Op de Japanse markt waren de Diacolone robots een groot succes. In de Verenigde Staten werd het speelgoed ook geïntroduceerd, maar zonder al te veel resultaat. Het tot "Diakron" en "Kronoform" omgedoopte speelgoed bleef op de plank liggen, tot Hasbro er iets in zag en contact met Takara opnam. De fabrikanten hadden eerder samengewerkt en Hasbro dacht dat de robot-auto's het beter zouden doen als het verhaal beter op de Amerikaanse smaak aansloot.

Voor die culturele vertaling huurde Hasbro Jim Shooter in, een schrijver uit de Marvel comics stal. Shooter schreef een document van acht pagina's. Dat document beschreef de Transformers wereld zoals we die kennen, met Autobots die vermomd als voertuigen op aarde een aanval van de al even goed vermomde Decepticons afwachten. Het nieuwe verhaal volgde deels Kawamori's verhaal, maar week er op één punt significant van af: beide groepen robots werden gezien als buitenaardse wezens, met een bewustzijn. Weg waren de menselijke bestuurders, en ook de Microman figuurtjes overleefden de transitie niet.

Erfenis

De rest, zou je kunnen zeggen, is Transformers geschiedenis. Een geschiedenis die heel erg een Amerikaanse geschiedenis is en die de commerciële patronen volgt van Amerikaanse massa media en industrie. En toch zijn de Japanse roots nog steeds onderdeel van het verhaal. Het design van de Transformers bleef altijd dicht op het "realistische futurisme" zitten dat in Japan was bedacht, en de robots zijn nog steeds "samurai van zeven verdiepingen," zoals mecha in Japan soms wordt genoemd.

Op kleinere schaal (letterlijk gesproken) kunnen ook verzamelaars je vertellen wat voor invloed Japan heeft op hun favoriete speelgoed. Het allereerste Transformers speelgoed bestond uit 28 modellen. Een aantal daarvan (Optimus Prime en Starscream, en ook latere Dinobots en Insecticons) heeft kleine stoeltjes die uit het Amerikaanse verhaal niet te verklaren zijn. Hier is de Japanse invloed vrij letterlijk aanwezig: Hasbro gebruikte dezelfde mallen voor de Amerikaanse robots als de Japanners hadden gebruikt, en daar zaten de stoeltjes voor de Micromen nou eenmaal op. En Transformers superfans weten dat de populaire Jetfire Autobot Air Guardian een exacte kopie is van de VF-15 Valkyrie uit Macross: een model dat Kawamori voor Macross had gebruikt, en door Takara simpelweg aan de Transformers reeks werd toegevoegd.

"More than meets the eye," zoals de Transformers slogan luidt, dat is in ieder geval toepasselijk op de verborgen Japanse achtergrond.